Manastir Ždrelo – Istorija, Znamenitosti i Bitne Informacije
Skriven u slikovitoj Gornjačkoj klisuri, na uzvišenju Mali Čukar iznad sela Ždrelo, nalazi se manastir posvećen Svetoj Trojici – svetinja bogate istorije i duhovnog značaja za pravoslavni narod ovog kraja. Iako vekovima razaran, manastir Ždrelo se uz Božiju pomoć i posvećenost naroda uzdigao iz pepela, simbolizujući večni povratak svetlosti i vere.
Istorijski pregled manastira Ždrelo
Prema narodnom predanju, manastir je podignut krajem 13. veka, za vreme vladavine kralja Milutina, jednog od najznačajnijih srpskih srednjovekovnih vladara. Od samog početka, ovo mesto je bilo duhovno središte i utočište, smešteno pored lekovitog izvora za koji se verovalo da ima čudotvornu moć, naročito u isceljivanju slepih.
Prvobitna posveta manastira bila je Svetom Nikoli, zatim Svetim apostolima Petru i Pavlu, da bi u kasnijem periodu svetinja postala poznata kao manastir Svete Trojice, po velikom saboru koji se na taj dan redovno održavao.
Na osnovu arheoloških i istorijskih podataka, manastir je imao značajne dimenzije – dužine 20,5 metara i širine 7,6 metara, što ukazuje na njegovu važnost i moguće vladarsko poreklo. U kasnijim fazama dograđeni su priprata i južni paraklis širine 4,7 metara, koji je po predanju služio za sahranjivanje srpskih vladara.
Rasuće i obnova manastira Ždrelo kroz vekove
Manastir Ždrelo nije bio pošteđen ni ratova ni pljački. Tokom osmanske dominacije, posebno u 17. i početkom 18. veka, ovo sveto mesto je više puta rušeno. Prvi veliki udar zadali su Tatari 1718. godine, ratnici koji su se borili na strani Osmanskog carstva. Svedočanstva monaha iz tog perioda, kao i zapisi u Jevanđelju, potvrđuju stradanje lokalnog stanovništva i svetinja pod njihovom rukom.
Sredinom 18. veka, manastira gotovo da više nije bilo. Egzarzi Maksim i Jovan, koji su činili crkvenu vizitaciju 1733–1735. godine, nisu ga ni pomenuli. Tek 1826. godine, putopisac Joakim Vujić beleži postojanje ruševina i naziva to mesto crkvom Svete Trojice, svedočeći o njenoj bivšoj slavi i razaranju. Iste ruševine, četiri decenije kasnije, posetio je i čuveni naučnik Josif Pančić sa studentima, zatičući samo tužne ostatke zidina i tragove fresaka koje su i dalje bile vidljive.
Jedna zanimljiva priča vezana je za crkvu u obližnjem selu Šetoni. Narod je preneo kamenje iz ruševina manastira kako bi izgradio tu crkvu, a predanje kaže da su četiri neimara umrla tokom gradnje – što se smatralo Božjom kaznom zbog oskrnavljenja svetinje.
Značajna otkrića i arheološki tragovi
U turskom poreskom defteru iz 1476. godine zabeležen je manastir Svetog Nikole, čija se lokacija najverovatnije poklapa sa manastištem u Ždrelu. Na tom mestu tada se nalazila crkva koju je, po navodima, turski vojni zapovednik Ali-beg preuredio u svoju kuću. Iako je to izazvalo različita tumačenja, moderni istraživači su saglasni da je reč o istoj svetinji.
Arheološka istraživanja krajem 20. veka potvrdila su složenost ovog lokaliteta. U paraklisu pored južnog zida, koji se prema nekim predanjima koristio za sahranjivanje vladara, pronađeni su ostaci troje ljudi – muškarca, žene i devojke – verovatno pripadnika vlasteoske porodice. Uz to, otkrivena je i zidana grobnica sa čak 76 skeleta, koji su potom smešteni u sanduke i preneseni u crkvu.
U samoj crkvi pronađena su još dva skeleta mlađih muškaraca, od kojih je jedan, na osnovu strele među rebrima, najverovatnije stradao u borbi. Oko manastira su, po kazivanju monaha, nađene ljudske kosti na više nivoa, što arheolozi tumače kao tzv. „industrijsko sahranjivanje“ – tipično za područja sa ograničenim prostorom i velikim brojem pokojnika.
Sveti izvor i njegova snaga
Jedan od najlepših prirodnih ukrasa manastira Ždrelo jeste izvor bistre planinske vode, koji i danas protiče u blizini manastira. Veruje se da je ta voda lekovita i da je već vekovima služila za osvećenje i isceljenje. Tokom turske vladavine, ostaci vodovoda svedoče da je čak i Ali-beg koristio ovu vodu za svoje potrebe.
Savremena obnova – delo jednog čoveka
Nakon vekova razaranja, prava obnova manastira započela je tek 1998. godine, zahvaljujući nesvakidašnjoj posvećenosti jednog običnog čoveka – Sime Stevanovića iz sela Ždrelo. Iako potekao iz veoma siromašne porodice, ovaj građevinski majstor je napornim radom i uz Božiju pomoć uspeo da sakupi sredstva i inicira obnovu svetinje koja mu je bila duboko u srcu.
Njegova životna priča, kako sam kaže, započela je od nule – od proizvodnje cigli i uzgoja stoke, do otkupa zemljišta na kojem se nalazilo nekadašnje manastište. Svojom verom i odlučnošću pokrenuo je ono što mnogi pre njega nisu uspeli – povratak života na svetom mestu.
Manastir Ždrelo danas
Danas, manastir Ždrelo, koji pripada Eparhiji braničevskoj Srpske pravoslavne crkve, sve više posećuju vernici, hodočasnici i turisti. Njegov položaj, prirodne lepote Gornjačke klisure, kao i lekovita voda iz obližnjeg izvora, čine ovo mesto ne samo svetinjom, već i centrom duhovnog, kulturnog i ekološkog značaja.
Sabori, liturgije i razna verska okupljanja redovno se održavaju, naročito na praznik Svete Trojice, kada se vernici okupljaju da se pomole, prisete prošlosti i zahvale na obnovi svetinje koja je bila gotovo zaboravljena.
Zaključak
Manastir Ždrelo nije samo još jedna svetinja iz srpske istorije – on je simbol upornosti, vere i božanske pravde. Njegova burna prošlost i veličanstveni povratak predstavljaju priču o narodu koji, uprkos svemu, nikada ne zaboravlja svoje korene.
Obnova manastira nije samo obnova zgrade – to je obnova duha, identiteta i sećanja. I zato, ako se ikada nađete u blizini Petrovca na Mlavi, nemojte propustiti da posetite ovo sveto mesto. Možda baš vi pronađete mir, inspiraciju ili odgovor koji ste tražili.