Manastir Pećka Patrijaršija sa četiri crkve i pripatom

Manastir Pećka Patrijaršija – Istorija, Znamenitosti i Bitne Informacije

Pećka Patrijaršija je jedno od najznačajnijih duhovnih, istorijskih i kulturnih središta u istoriji Srpske pravoslavne crkve. Smještena na ulazu u Rugovsku klisuru, kod Peći, uz reku Bistricu, ovaj kompleks manastira nosi duboko ukorenjeno značenje za narod Srbije, Crne Gore, i šire, prepoznajući se kao simbol otpora, preživljavanja i duhovne snage kroz turbulentnu istoriju Balkana.

U ovom članku, detaljno ćemo se upoznati sa istorijom, znamenitostima, i ključnim informacijama vezanim za Pećku Patrijaršiju, njen značaj u istoriji Srpske crkve, kao i uticaj na kulturno nasleđe.

Istorija Pećke Patrijaršije

Pećka Patrijaršija, kao autokefalna pravoslavna crkva, postojala je u dva važna perioda: prvi put u periodu od 1346. do 1463. godine, i ponovo od 1557. do 1766. godine, u vreme Otomanskog carstva. U njenom nadležnostima bili su, pored Srba, i drugi pravoslavni narodi Balkana, uključujući Bugare, Crnogorce, Bošnjake i Hrvate, čime je Pećka Patrijaršija postala ključni centar za očuvanje hrišćanske vere i identiteta u vreme okupacije i potlačenosti pod turskom vlašću.

Njen status kao patrijaršije dobio je zvanično priznanje u vreme cara Dušana, koji je 1346. godine odlučio da arhiepiskopija iz Peći postane patrijaršija, a prvi patrijarh bio je Joanikije II. Pećka Patrijaršija je tokom svoje istorije igrala značajnu ulogu u očuvanju i širenju pravoslavlja, ne samo u Srbiji, već i šire, u regionima koji su tada bili pod vladavinom drugih naroda.

Između Srednjeg veka i Otomanskog carstva

Nakon turskog osvajanja 1459. godine, Pećka Patrijaršija prestaje da funkcioniše, a njene teritorije bivaju pripojene Ohridskoj arhiepiskopiji. Međutim, 1557. godine, pod pokroviteljstvom turske vlasti, Pećka Patrijaršija je obnovljena, čime su joj vraćene velike teritorije i proširena nadležnost na sve pravoslavne zajednice Balkana, uključujući Bosnu, Hercegovinu, Dalmaciju, Hrvatsku i Mađarsku.

U tom periodu, Pećka Patrijaršija postaje ključni centar religijskog i kulturnog života, sa posebnim značajem u očuvanju srpskog identiteta u Otomanskom carstvu. Iako su turske vlasti bile represivne prema pravoslavnoj crkvi, dozvolile su Pećkoj Patrijaršiji značajnu autonomiju u upravljanju crkvenim pitanjima, uključujući obnovu crkava i manastira. Patrijarh Makarije Sokolović, postavljen 1577. godine, imao je ključnu ulogu u obnovi crkvenih objekata i širenju duhovnog uticaja Patrijaršije.

Znamenitosti Manastira Pećka Patrijaršija

Manastir Pećka Patrijaršija predstavlja arhitektonski i kulturni spomenik, koji je, pored svoje verske uloge, postao simbol srpske borbe za očuvanje identiteta. Kompleks manastira sastoji se od četiri crkve posvećene Svetim Apostolima, Svetom Dimitriju, Bogorodici Odigitriji i Svetom Nikoli. Ovaj jedinstveni manastirski kompleks takođe uključuje konake i druge prateće objekte, koji čine integralni deo istorije i svakodnevnog života crkvene zajednice.

Iako je tokom vekova bio izložen pljačkama, požarima i zlostavljanju, manastir je preživeo zahvaljujući stalnim obnovama, kako u vreme turske vladavine, tako i tokom kasnijih perioda. Poznato je da je Pećka Patrijaršija pretrpela mnoge napade, među kojima je najtragičniji bio veliki požar 1981. godine, kada su mnogi spisi i predmeti premešteni u Beograd, a manastir je obnovljen kroz stručne restauracije.

Crkve manastira Pećka Patrijaršija

Pećku Patrijaršiju čini kompleks od četiri crkve i priprata sa kojom su povezane. Crkve su posvećene Svetim Apostolima,Svetom Dimitriju, Bogorodici Odigitriji i Svetom Nikoli. Pored cvrkava i priprate tu se nalaze i konaci.

1) CRKVA SVETIH APOSTOLA

Podigao je polovinom 13 veka srpski arhiepiskop Arsenije I(1233-1263) i arhiepiskopiju iz Žiče seli u Svete Apostole. Zidana je u raškom stilu od kamena i pokrivena olovom. Najstarije freske radjene su polovinom 13 veka. Obnovljena je 1932 god. a čišćenje i konzervacija usledila je tek posle II svetskog rata. Po starinskom načinu u kupoli nije Hristos Pantokrator već monumentalno vaznesenje Hrista po ugledu na Žiču. Uz ulaz u crkvu nalazi se patrijaršiski presto gde su se održavali sabori.U crkvi se nalaze i mermerni sarkofazi arhiepiskopa ArsenijaI,Save II i patrijarha Joanikija 2.

2) CRKVA SVETOG DIMITRIJA

Dozidana je sa severne strane Svetih Apostola izmedju 1320-1324 god. Podigao je srpski arhiepiskop Nikodin. Za osnovu ima upisani krst široku kupolu i veliki oltarski prostor. Zapadni deo hrama adaptiran je 1340 god. Freske su radjene u periodu od 1338-1346 god.Radio ih je slikar Jovan. Oštećene freske obnovio je Georgije Mitrofanović slikar iz Hilandara oko 1621/22 god. Kao i freske Svetih Apostola i freske Svetog Dimitrija su od neprocenjive vrednosti. U crkvi se nalazi kameni sarkofag patrijarha Jefrema. U crkvi se nalazi i nekada veoma bogata riznica Pećke patrijaršije.

3) CRKVA BOGORODICE ODIGITRIJE

Sagradjena je na južnoj strani Svetih Apostola oko 1324-1379 god. Podigao je arhiepiskop Danilo II, veliki donator i pisac o životima srpskih kraljeva i arhiepiskopa. Po arhitekturi se razlikuje od crkava Svetih Apostola i Svetog Dimitrija.Gradjena je na osnovi upisanog krsta. Kupolu nose četiri stuba. Fasada je ozidana redjanjem opeke i sige.Najveći deo živopisa je završen za života Danila Ii do 1337 god. i dobro je očuvan. Na zapadnom krilu prikazan je Danilo II sa modelom hrama u ruci. Njegov drugi portret je radjen verovatno posle njegove smrti jer ga tu prikazuju kao svetitelja. Freske su izuzetno lepe. U crkvi se nalazi mermerni sarkofag u kome je sahranjen Danilo II.

4) CRKVA SVETOG NIKOLE

Podignuta je uz južni zid crkve Bogorodice Odigitrije. Podigao je arhiepiskop Danilo II kao malu jednobrodnu crkvu oko 9×4 m tako da u odnosu na ostale mnogo veće crkve deluje
kao mala kapela. Zidana je od kamena i ima kosi krov. Današnje očuvane freske potiču iz 1673-1674 god. Radio ih je po nalogu patrijarha Maksima čuveni živopisac Radul. Zanimljiva je feska na kojoj
Sveti Nikola vraća vid oslepelom srpskom kralju Stefanu Urošu-Dečanskom. Ispred crkve je sarkofag patrijarha Maksima.

Umetničke i Kulturne Vrednosti Pećke Patrijaršije

Iako je bogata manastirska riznica značajno osiromašena tokom vekova, Pećka Patrijaršija i dalje čuva mnoge umetničke dragocenosti. Među najvažnijim eksponatima su ikone, rukopisne knjige i crkveni predmeti. Jedan od najcenjenijih rukopisa je Romulovo jevandjelje iz 14. veka, kao i Dioptra, zbornik o duhovnom životu iz 15. veka. Ikone koje prikazuju Pećku Bogorodicu, Svetog Đorđa i druge svete ličnosti i danas predstavljaju značajan deo religioznog i kulturnog nasleđa.

Ikonostas iz 1724. godine u crkvi Svetih Apostola, kao i freske iz 14. veka, svedoče o velikoj umetničkoj vrednosti ovog manastira. Umetnički radovi u Pećkoj Patrijaršiji ostali su sačuvani, iako su tokom vremena bili izloženi brojnim izazovima i pljačkama, čime su postali svetionici duhovne i kulturne baštine.

Kraj Pećke Patrijaršije i Nasleđe

Pećka Patrijaršija je zvanično ukinuta 1766. godine od strane Osmanskog sultana, a nakon toga je njene duhovne i političke funkcije preuzela carigradska patrijaršija. Ipak, manastir i dalje ima ključnu ulogu u istoriji i tradiciji Srpske pravoslavne crkve. Njeno nasleđe nastavlja da živi kroz obnovljenu Mitropoliju cetinjsku u Crnoj Gori i Karlovačku mitropoliju u Austriji, koje su bile naslednice Pećke Patrijaršije.

U modernom vremenu, Pećka Patrijaršija je obnovljena kao duhovni i kulturni centar, a manastir se smatra ne samo mestom bogosluženja, već i simbolom srpskog narodnog identiteta. Manastir danas funkcioniše kao ženski manastir, a monahinje čuvaju tradiciju i veru koja je sačuvana kroz vekove.

Zaključak

Pećka Patrijaršija predstavlja jedan od najvažnijih duhovnih i kulturnih centara srpske istorije. Njena uloga u očuvanju srpske vere, tradicije i identiteta, kako tokom srednjeg veka, tako i u vreme Otomanskog carstva, nije bila samo religiozna, već i duboko politička. Manastir, sa svojim bogatstvom fresaka, ikona, i istorijskih spisa, čini nezaobilaznu tačku na mapi srpske i pravoslavne kulturne baštine.