Manastir Celije – Istorijat, Znamenitosti i Bitne informacije
Manastir Ćelije, smešten u mirnoj dolini kod Lаzarevca, u Šumadiji, ima bogatu istoriju koja seže još u 14. vek, kada je na ovom mestu postojao manastir posvećen Svetom velikomučeniku Georgiju.
Iako su arheološka istraživanja ukazala na postojanje manastirskog kompleksa iz tog perioda, današnji manastir ima potpuno novu istoriju, koja je počela početkom 20. veka.
Istorijat i arheološka istraživanja
Manastir Ćelije, posvećen Svetom velikomučeniku Georgiju, nalazi se u jugozapadnom delu Srbije, 3 km jugoistočno od Lajkovca, na oko 2 km istočno od ušća reke Ljig u reku Kolubaru. Ova lokacija se odlikuje skrivenom dolinom, okruženom Vrače brdom i Čovkom, na nadmorskoj visini od 139 m.
Pored manastira protiče potok Kameniča, a u blizini se nalazi arheološko nalazište Anine iz Rimskog doba, što dodatno potvrđuje istorijsku važnost ovog područja.
Mesto gde je danas manastir bilo je tokom XIV i početkom XV veka scena izgradnje manjeg manastirskog kompleksa, sa jednobrodnom crkvom i nekoliko objekata. Manastir je služio za smeštaj manjeg broja monaha i prema arhitektonskim sastavnim delovima podseća na manastire podignute pod uticajem Svete Gore.
U arheološkim istraživanjima sprovedenim u prvoj polovini 20. veka, kao i nakon obnove u 2005. godini, otkriveni su ostaci starih zidova, fresaka i kamenih struktura koje ukazuju na istoriju ovog manastira. Od velike važnosti je otkriće ostataka manastirskih konaka, kao i temelji objekata koji su pripadali manastiru.
Pisani izvori i predanja
Jedan od retkih pisanih izvora koji daje podatke o manastiru Ćelije potiče od Petra Ž. Petrovića, koji u svom delu Šumadijska Kolubara (1949) navodi da je manastir Ćelije dva puta bio razaran i ponovo obnovljen.
Prvi put je bio porušen od strane Turaka u vreme Karađorđa, a ponovo obnovljen u periodu kada je manastirska zvona, teška oko 700 kg, preneta u manastir Bogovađu.
Takođe, predanje navodi da je na ovom mestu sahranjen Grgur Branković, sin despota Đurđa Brankovića, ali istorijski podaci ukazuju da je Grgur umro u manastiru Hilandaru, gde se zamonašio 1459. godine.
Sahrana u manastiru Ćelije ostaje neizvesna, ali arheološka istraživanja u crkvi i okolini potvrđuju postojanje starih grobova, uključujući jedan sa kamenim nadgrobnikom koji je devastiran tokom obnove.
Arhitektura i umetnost manastira Celije
Na osnovu ostataka arhitekture, položaja u prostoru i izbora mesta u skrivenoj dolini, može se zakljućiti da je tokom 14. veka ili početkom 15. veka na ovom mestu podignut je manji manastirski kompleks sastavljen od jednobrodne crkve i nekoliko zgrada.
Srednjovekovna crkva je bila izgrađena od pritesanog krečnjačkog kamena i kvadratnih tesanika sige koji su zidani u relativno pravilnim redovima. U unutrašnjosti su sačuvane manje zone živopisa. Srednjovekovna crkva je bila izgrađena od pritesanog krečnjačkog kamena i kvadratnih tesanika sige koji su uziđivani u relativno pravilnim redovima.
Siga je uglavnom upotrebljavana za izradu pilastra u naosu, uglova crkve i u mnogo manjoj meri zidova. Na osnovu proporcija crkve, kao i dimenzija i rasporeda pilastara, može se sa velikom verovatnoćom pretpostaviti da je crkva u srednjem veku imala kube nad naosom.
Unutrašnji živopis, koji je u velikoj meri uništen, ostao je delimično sačuvan u nižim zonama zidova. Sličan stil živopisa pronađen je u drugim manastirima iz XIV veka, kao što su manastir Diće.
Ratni periodi i obnova manastira Celije
U periodu Prvog svetskog rata, manastir je ponovo oživeo kao spomen kosturnica. 1924. godine započeta je izgradnja spomen crkve koja će služiti kao kosturnica za srpske i austrougarske vojnike poginule u Kolubarskoj bici. Kosti oko 7.000 boraca bili su smešteni u kripti u naosu i ispred zapadnog ulaza crkve.
Obnova manastira izvršena je 1925. godine, kada je novoosvećeni hram postao ne samo verski objekat već i memorijalni centar koji svedoči o stradanju tokom rata.
Savremena istorija manastira Celije
Manastir Ćelije je, posle decenija zapustelosti, ponovo oživljen zahvaljujući nastojanjima Episkopa šumadijskog Jovana. Nova obnova crkve završena je 2006. godine, kada je hram ponovo osvećen i dobio status metoha manastira Svetog Luke iz Bošnjana. Tom prilikom, manastir je obnovljen i pojačan drenažnim sistemom kako bi se sprečilo dalje oštećenje od vlage i podzemnih voda.
Zaključak
Manastir Ćelije ima duboke istorijske korene koji se protežu od srednjeg veka, preko ratnih i drugih burnih perioda, sve do moderne ere kada je ponovo postao važan duhovni i istorijski simbol. Obnova manastira i stručna arheološka istraživanja omogućila su da ovaj važan spomenik kulture i religije ponovo oživi i nastavi svoju istoriju kao mesto molitve, sećanja i duhovne obnove.
FAQ – Manastir Celije
Manastir Ćelije se nalazi 3 km jugoistočno od Lajkovca, na oko 2 km od ušća reke Ljig u reku Kolubaru. U njegovoj blizini se nalazi i arheološko nalazište Anine iz Rimskog doba.
Manastir Ćelije je posvećen Svetom velikomučeniku Georgiju.
Manastir je najverovatnije podignut u XIV ili početkom XV veka, a u tom periodu je služio kao manji manastirski kompleks sa jednobrodnom crkvom i nekoliko objekata za smeštaj monaha.
Manastir Ćelije je bio dva puta uništavan, od kojih je prvi put porušen od strane Turaka u vreme Karađorđa. Nakon toga, manastir je obnavljan i u različitim periodima je služio kao spomen kosturnica, naročito tokom Prvog svetskog rata, kada je postao memorijal za srpske i austrougarske vojnike poginule u Kolubarskoj bici.
Postoji predanje da je u manastiru Ćelije sahranjen Grgur Branković, sin despota Đurđa. Međutim, istorijski podaci ukazuju da je Grgur umro u manastiru Hilandaru i verovatno je tamo i sahranjen.
Manastir Ćelije ima jednobrodnu crkvu sa polukružnom apsidom i zidovima od pritiskanog krečnjaka. U unutrašnjosti crkve sačuvani su fragmenti živopisa, a crkva je karakteristična po svojoj jednostavnoj, ali proporcionalnoj arhitekturi.