Manastir Klisura sa crkvom Svetim Arhangelima Mihailu i Gavrilu

Manastir Klisura – Istorija, Znamenitosti i Bitne Informacije

U srcu jugozapadne Srbije, skriven među strmim liticama klisure reke Moravice, leži jedan od najstarijih i najznačajnijih pravoslavnih manastira – Manastir Klisura. Ova svetinja, koja vekovima odoleva vremenu, ratovima i zaboravu, danas predstavlja važno duhovno i kulturno nasleđe naše zemlje. U narodu poznat i kao Manastir Dobrača, po obližnjem selu, Klisura čuva priče o prošlosti, umetnosti i veri koje se ne mogu pronaći u istorijskim knjigama, već samo na mestu gde su se zaista dogodile.

Gde se nalazi manastir Klisura i kako doći?

Manastir Klisura smešten je 13 kilometara južno od Arilja, na regionalnom putu ka Ivanjici. Do manastira se dolazi uskim, planinskim putem, a iako znakovi mogu zbuniti putnike, avantura dolaska dodatno pojačava utisak svetinje koja se čuva daleko od svakodnevne gužve. Pristup manastiru vodi kroz pitomi pejzaž sela Dobrača, a završni deo puta otkriva kapiju iza koje se krije mir i spokoj, koji kao da su van domašaja savremenog sveta.

Istorija manastira Klisura – Dobrača

Nema pisanih tragova o tačnom datumu osnivanja manastira, niti o njegovom ktitoru, ali na osnovu arhitektonskih karakteristika i stila gradnje, stručnjaci pretpostavljaju da je podignut krajem XIII veka, u doba kada je crkvena umetnost u Raškoj oblasti doživljavala svoj procvat. Crkva u manastiru Klisura građena je po uzoru na obližnju crkvu svetog Ahilija u Arilju, koja je u to vreme bila sedište Moravičke episkopije.

Tokom svoje duge istorije, manastir je više puta bio razaran, ali nikada zaboravljen. U vreme Morejskog rata, 1688. godine, manastir je zapaljen, a samo dve godine kasnije, sa Velikom seobom Srba 1690. godine, potpuno je zapusteo. Obnova manastira usledila je 1798. godine, kada se zajednica ponovo formirala i manastir oživeo u svom duhovnom značaju.

Nažalost, ni 20. vek nije bio blag prema ovoj svetinji. Tokom Prvog svetskog rata, austrougarske trupe su nekoliko puta upadale u manastirski kompleks, pljačkale i uništavale dragocenosti, naročito u potrazi za popom Veljkom Tankosićem, dugogodišnjim parohom koji je bio aktivni borac protiv okupatora. Godine 1916, Tankosić je uhvaćen i obešen u Užicu. Tokom Drugog svetskog rata, bugarske okupacione snage su dodatno oštetile manastir, spalivši deo konaka.

Danas, nakon brojnih obnova, manastir Klisura funkcioniše kao ženski manastir još od 1961. godine i deo je Eparhije žičke Srpske pravoslavne crkve.

Arhitektura i umetnički značaj manastira Klisura

Manastirska crkva posvećena je Svetim arhangelima Mihajlu i Gavrilu. Građena je kao jednobrodna građevina sa polukružnom oltarskom apsidom i osmostranom kupolom, što je čini tipičnim primerom raške graditeljske škole. Narteks na zapadu, kao i drveni egzonarteks u obliku trema, dodatno upotpunjuju sklad crkvenog kompleksa. Sličnosti sa crkvama u Pridvorici, Morači i Ovčaru ukazuju na povezanost sa širim hrišćanskim graditeljskim uticajima u regionu.

Unutrašnji živopis prvobitno je stradao u požaru iz 1688. godine, a današnje freske delo su češkog slikara Jaroslava Kratine iz 1952. godine. Osim klasičnih hrišćanskih motiva, Kratina je u freske uneo i elemente narodne epike – figure Kosovke devojke, Majke Jugovića i drugih heroja srpske istorije.

Ikonostas u crkvi čini 42 ikone, od kojih je 31 naslikana u Odesi, dok je preostalih 11 izradio srpski ikonopisac Dimitrije Posniković 1867. godine. Ovaj umetnički spoj ruskog i domaćeg pravoslavnog duha dodatno doprinosi vrednosti manastira kao umetničkog spomenika.

Kulturno-blagodatno nasleđe i značaj

Manastir Klisura nije samo mesto molitve i tišine – on je i čuvar istorije. U njegovim zidovima i starim rukopisima kriju se priče o narodu koji je vekovima tražio utočište, ali i snagu u veri. U prošlosti je posedovao veliki broj bogoslužbenih knjiga, uglavnom ruskog porekla iz 19. i početka 20. veka, kao i stare rukopisne knjige koje su, nažalost, u velikoj meri uništene tokom ratova.

U manastiru su stvarali i ostavili svoj pečat mnogi umetnici – pored Kratine i Posnikovića, tu su i duboresci koji su ostavili izuzetna dela u izradi portala. Sve to zajedno čini Klisuru pravim riznicom duhovnosti i umetnosti.

Sveti Sava i manastir Klisura

Jedna od najzanimljivijih priča vezanih za manastir Klisura tiče se Svetog Save. Prema narodnom predanju, dok je Sveti Sava prolazio ovim krajevima, sreo je čobanina iz sela Dobrača koji se žalio da ovce gladuju jer im bogosluženja u crkvi u Brekovu oduzimaju mnogo vremena. Sava mu je tada savetovao da narod sagradi svoju crkvu – tako je, prema legendi, nastao današnji manastir Klisura.

Iako ova priča nije istorijski potvrđena, narod je sačuvao predanje koje povezuje ovu svetinju sa periodom Nemanjića i duhovnim nasleđem koje je Sveti Sava ostavio. I to nije bez osnova – stil gradnje i arhitektonske sličnosti svedoče o mogućoj vezi sa njegovim vremenom.

Današnji izgled i razvoj

Danas, manastir Klisura ne samo da je obnovljen, već je i modernizovan u skladu sa savremenim potrebama. Novi konak, uređen prilaz i dvorište svedoče o želji da se ova svetinja sačuva i prilagodi vremenu. Posetioci ovde mogu doživeti mir i duhovnu obnovu, ali i uživati u prirodi koja ga okružuje.

Uprkos tome što neki izražavaju zabrinutost da bi modernizacija mogla narušiti autentičnost, dosadašnji radovi svedoče o pažljivoj brizi da se spoje tradicija i potreba savremenog hodočasnika.

Zaključak

Manastir Klisura predstavlja neprocenjiv deo duhovne i kulturne baštine Srbije. Njegova burna istorija, izuzetna arhitektura, umetnička vrednost i legende koje ga prate čine ga mestom koje se mora posetiti. Bilo da ste vernik, ljubitelj istorije, prirode ili umetnosti – Klisura ima šta da ponudi. Ona nije samo svetinja na putu između Arilja i Ivanjice – ona je svedok vekova, spomenik nepokolebljive vere i simbol trajanja jednog naroda.