Manastir Rujan sa crkvom Svetom Velikomučeniku Georgiju

Manastir Rujan – Istorija, Znamenitosti i Bitne Informacije

Skriven u miru prirode, iznad plavetnila jezera Vrutci, nalazi se jedan od značajnijih duhovnih spomenika zapadne Srbije – Manastir Rujan. Iako je današnja građevina relativno novijeg datuma, priča o ovom manastiru seže duboko u prošlost, čak do 15. veka, kada je prvobitno podignut. Njegova istorija, kulturni značaj i uloga u očuvanju srpskog duhovnog identiteta čine ga mestom od posebnog značaja, kako za vernike, tako i za sve ljubitelje istorije, umetnosti i baštine.

Geografski položaj i simbolika imena

Manastir Rujan se nalazi u selu Vrutci, na nešto manje od 20 kilometara od Užica i nedaleko od poznatog turističkog centra Zlatibor. Smešten je na povišenju iznad veštačkog jezera Vrutci, koje je nastalo izgradnjom brane na reci Đetinji. Do manastira se najlakše dolazi preko sela Trikova, a njegova lokacija omogućava spokoj, izolaciju i prirodnu lepotu koja ga dodatno izdvaja.

Naziv „Rujan“ potiče od biljke ruj, karakteristične po svojim crveno obojenim listovima u jesen, koja raste u dolini Đetinje. Upravo ta crvena boja simbolično je preneta i na arhitektonske elemente novog manastira – njegova fasada obložena je crvenkastim kamenom koji vizuelno podseća na biljku po kojoj nosi ime.

Rani vekovi i manastir Rujan

Prvobitni manastir Rujan podignut je najverovatnije tokom 15. ili početkom 16. veka. Iako pouzdani podaci o njegovim ktitorima ili tačnom datumu osnivanja nisu sačuvani, zna se da je već u prvoj polovini 16. veka bio izuzetno značajan za verski i kulturni život tadašnje Srbije. U tom periodu, u okviru manastira radila je prva štamparija u srednjovekovnoj Srbiji, čime je Rujan ušao u istoriju kao kolevka srpske štampe.

Monah Teodosije, koji je u manastiru boravio i radio, uspeo je da 1536. i 1537. godine izda Rujansko Četvorojevanđelje, prvu štampanu knjigu na teritoriji današnje Srbije. Štampa je bila izvedena primitivnom tehnikom duboreza – slova su bila rezbarena u drvetu, ručno bojena i otiskivana pomoću posebnih kalupa. Ova tehnika podrazumevala je dugotrajan i mukotrpan rad: najpre bi se nanosila crna, zatim crvena boja, a svaka strana se morala pojedinačno otiskivati.

Tragična sudbina i nestanak manastira Rujan

Uspon manastira nije dugo potrajao. Već 1576. godine, osmanske vlasti su otkrile štampariju. Ubrzo je uništena, spaljena zajedno sa velikim delom manastirskog kompleksa. Preživeli monasi su se povukli u manastir Raču, gde se kasnije formirala čuvena račanska prepisivačka škola. Tako je jedan od najznačajnijih duhovnih centara toga doba ugašen.

Postoji i pretpostavka da je manastir stradao još jednom, 1608. godine, ali i da je, sve do kraja 18. veka, bio mesto hodočašća i okupljanja naroda. Nakon propasti Kočine krajine, manastir je zapusteo, a njegovo zemljište su prisvojile tadašnje turske vlasti.

Tokom 19. veka, o manastiru su postojali samo tragovi – zapis iz 1857. godine govori da je od njega ostao samo kamen časne trpeze, dok su stubovi bili preneseni i ugrađeni u medresu u Užicu. Konačno, 1980. godine, ostaci nekadašnjeg manastira su potopljeni prilikom izgradnje brane i formiranja jezera Vrutci.

Obnova manastira Rujan – povratak duhovnosti

Zahvaljujući inicijativi episkopa žičkog Hrizostoma Stolića, manastir Rujan je obnovljen između 2004. i 2006. godine. Novi kompleks je podignut na višem terenu, iznad jezera, kako bi bio zaštićen od vode. Crkva, koja je prva sagrađena, osveštana je 5. maja 2007. godine, nakon čega su u manastir došli monasi i obnovili monaški život.

Novi hram posvećen je Svetom velikomučeniku Georgiju, kao i prvobitna crkva. Arhitektonski je rađen u stilu bazilike, što ga čini jedinstvenim u Eparhiji žičkoj. Njegova spoljašnjost, obložena crvenim kamenom, simbolično podseća na biljku ruj i predstavlja most između prošlosti i sadašnjosti.

Rujansko Četvorojevanđelje – biser srpske pismenosti

Jedini kompletno očuvani primerak Rujanskog četvorojevanđelja danas se nalazi u Nacionalnoj biblioteci u Pragu, kao deo Šafarikove zbirke. Ima ukupno 300 listova, bogato je ukrašen i predstavlja dragoceni dokument srpske štamparske tradicije. Drugi, delimično očuvan primerak (sa 296 listova), čuva se u Ruskoj nacionalnoj biblioteci u Sankt Peterburgu.

Nažalost, primerak koji je bio u posedu Narodne biblioteke Srbije uništen je tokom bombardovanja Beograda 1941. godine. Danas se fragmenti ove knjige nalaze u muzeju Srpske akademije nauka i umetnosti, kao i u Muzeju primenjene umetnosti.

Duhovni i kulturni značaj Manastira Rujan danas

Danas manastir Rujan ne predstavlja samo mesto molitve i vere, već i kulturno-istorijski spomenik koji čuva sećanje na jedno od najvažnijih poglavlja srpske pismenosti. U okviru manastirskog kompleksa nalaze se crkva (katolikon), zvonik, konaci, prodavnica i pomoćni objekti. Postavljen je i spomenik monahu Teodosiju, kao podsetnik na njegov pionirski rad u oblasti štampe.

U porti manastira, sa istočne strane crkve, sahranjen je episkop Hrizostom Stolić, koji je bio pokretačka snaga obnove manastira.

Praktične informacije za posetioce

Manastir je muški i u njemu trenutno borave monasi, na čelu sa igumanom jeromonahom Teodosijem. Otvoren je za posetioce tokom cele godine, a prostorija za paljenje sveća dostupna je u svakom trenutku. Liturgije se služe nedeljom i praznicima sa početkom u 8 časova ujutru.

Posetioci koji se zateknu u blizini Zlatibora, Užica ili sela Vrutci, svakako bi trebalo da uvrste manastir Rujan u svoj plan puta. Spoj duhovnog mira, prirodnog okruženja i istorijskog značaja čini ga jedinstvenim mestom koje pruža mnogo više od uobičajene turističke atrakcije.

Zaključak

Manastir Rujan je mnogo više od crkvenog objekta – on je simbol trajanja, duhovnosti i otpora zaboravu. Njegova istorija, bogata događajima i značajem, njegovo kulturno nasleđe kroz štampariju i Rujansko četvorojevanđelje, kao i njegova današnja uloga duhovnog utočišta, svedoče o snazi vere i upornosti naroda da sačuva ono što je važno. Za sve one koji žele da iskuse spoj duhovnog, istorijskog i prirodnog – manastir Rujan je idealna destinacija.